Grip op trauma

Let’s face it: trauma is een veel vaker voorkomende ervaring dan we ooit voor mogelijk hebben gehouden. Niet te doen om al die ervaringen met therapie te lijf te gaan. Dat roept de vraag op hoe onze samenleving deze ervaringen absorbeert. Waar en hoe tonen wij als gemeenschap veerkracht? Die vraag maakt me nieuwsgierig. Als ik op zoek ga kom ik dit tegen:

Wired for war..

Vietnam-veteraan Stephan Wolfert is op een kinderfeestje. Het is een kabaal van jewelste. Er is gekrijs natuurlijk, ze trekken aan elkaar, ze vallen en staan weer op. Er zijn ballonnen en slingers, iets te harde muziek en te veel zoete hapjes. De kinderen genieten. Hij helpt wat bij de catering en de spelletjes. Dat soort klusjes doet hij wel vaker sinds hij terug is uit Vietnam. Hij heeft zijn draai nog niet echt gevonden. Lijkt zijn wereld niet meer zo goed te begrijpen. En de mensen die hij lief heeft begrijpen hem niet meer zo goed. Het vreet aan hem en elke dag sluit hij zich verder af.

Dan knappen er achter zijn rug een paar ballonnen. Er wordt opgewonden gegild. Het zweet breekt hem uit en hij raakt in paniek. Op een wc met de loop van zijn pistool in zijn mond komt hij, uren later, een beetje bij zinnen. Hij haalt de trekker niet over. Als hij die nacht voor de zoveelste keer schreeuwend en badend in het zweet wakker wordt, is er voor het eerst een vriendin die niet vertrekt maar hem koestert en hem vertelt dat hij veilig is. Wolfert weet dat het tijd is voor een andere aanpak en als hij bij toeval in een theater belandt, schrijft hij zich in voor een theateropleiding. Het verandert zijn leven en verandert de relatie met zijn trauma’s.

Het feilloze geheugen van ons lichaam

Voor we verder gaan is dit het minste wat we moeten weten over trauma: een trauma is niet de gebeurtenis zelf maar vooral het effect dat de gebeurtenis of situatie heeft op ons zenuwstelsel, ons immuunsysteem en onze hormoonhuishouding. En ons lichaam houdt dat feilloos bij. Daarom kan het knallen van ballon, de geur van gebraden vlees of het denderende ritme van een trein ons terugbrengen naar elke herinnering. Op onverwachte momenten en op vaak niet begrepen wijze. Een inmiddels breed geaccepteerde en wetenschappelijk onderbouwde gedachtengang. Posttraumatische stress stoornis zeggen we dan.

Stephan Wolfert begrijpt het net op tijd wel. Hij vindt in theater een manier om zijn gruwelijke ervaringen te verwerken.

..not rewired for society

Begin 2018 voert hij in Nederland zijn theaterstuk Cry Havoc op. In deze zeer intense en indrukwekkende solo beleeft hij zijn traumatische ervaringen opnieuw. In een kale zwarte ruimte en in zwarte kleren op blote voeten, danst, kronkelt en acteert Wolfert zich door de verschrikkingen van een zinloze oorlog. Alleen is het niet louter acteren. Je voelt zijn angst, je voelt zijn wanhoop en je vraagt je af hoe hij het heeft volgehouden. Tot je je realiseert dat je oog in oog staat met iemand die je toont dat het niet vol te houden, is zonder ernstig beschadigd te worden. 80 minuten lang spuugt hij in hoog tempo zijn woorden met de kracht van een mitrailleur de ruimte in. Verlies je met hem vrienden en verlies je het geloof in een betere wereld.

Door het hele stuk maakt hij gebruik van teksten van Shakespeare. De titel Cry Havoc is een uitspraak ontleend aan Shakespeares Julius Cesar. Zo geeft hij betekenis aan zijn ervaringen en houdt hij de trauma’s op verteerbare afstand. Met gevoel voor humor geeft hij scherpe analyses over hoe de maatschappij recruten wired for war, klaarmaakt voor de oorlog. En wat er misgaat als de recruut, nu veteraan, terugkeert in de maatschappij. Not rewired for society. Je weet dan dat het deze veteraan gelukt is weer de regie te nemen over zijn leven. Dan kan ook het publiek wat ontspannen. Met het besef dat ze niet alleen toeschouwer zijn maar ook een rol spelen in dit drama. De maatschappij dat zijn wij.

De-cruit

Wolfert vindt: Als we jonge mannen trainen en opleiden tot vechtmachines dan moeten we ze ook leren hoe ze weer deel kunnen uitmaken van de samenleving. Niet alleen recruteren maar ook decruteren.

Hij richt de-cruit.org op. Een organisatie die veteranen helpt hun ervaringen te verwerken met behulp van theater en Shakespeare. Mooi is dat hij hulp biedt bij wat hij noemt: specific post-service issues.
Hij maakt daarbij gebruik van dezelfde kameraadschap die toegepast wordt bij de recrutering. Dat is wat de veteranen kennen en nodig hebben. Begrip en steun van kameraden die het zelfde hebben meegemaakt.

Een prachtig voorbeeld van veerkracht in de samenleving. Indrukwekkend en hoopvol. Ik ga op zoek naar meer.